In Amerika is een groep beeldend kunstenaars naar de rechter gestapt met het doel een einde te maken aan het gebruik van hun kunst door AI art generators Stability AI, DeviantArt en Midjourney. Ook eisen ze schadevergoeding: maar liefst 5 miljard dollar, gelijk aan 1 dollar per afgeleid AI werk. De juridische vertegenwoordiging van de beeldend kunstenaars stelt dat sprake is van “21ste eeuws collagegereedschap dat auteursrechtelijk beschermd werk van miljoenen artiesten remixt”[1].
De Amerikaanse kunstenaars staan niet alleen in hun kritiek tegen deze vorm van kunstmatig gegenereerde kunst, die wereldwijd door veel partijen online (en in veel gevallen: gratis) wordt aangeboden. Rechtspraak is er nog nauwelijks. Hoe zou een Nederlandse rechter omgaan met een situatie als deze?
Is het kunstwerk auteursrechtelijk beschermd?
De eerste vraag die beantwoord zal moeten worden, is of het oorspronkelijke kunstwerk, dat bij de totstandkoming van de AI art gebruikt is, auteursrechtelijk beschermd is. Dit is volgens vaste rechtspraak van Hof van Justitie van de Europese Unie het geval wanneer dat werk i) een ‘intellectuele schepping van de kunstenaar’ (lees: niet ontleend aan een ander werk) is die ii) de ‘persoonlijkheid van de kunstenaar weerspiegelt en tot uiting komt door de vrije creatieve keuzes van die kunstenaar bij de totstandkoming ervan’. Voor de werkbaarheid van deze rechtsregel en rechtszekerheid van gebruikers is daarnaast nodig dat het kunstwerk voldoende nauwkeurig en objectief kan worden geïdentificeerd. Technisch noodzakelijke of door de functie ingegeven beslissingen komen niet voor bescherming in aanmerking, aangezien die voor eenieder beschikbaar moeten blijven.
Het exclusieve recht van de auteur om een werk te verveelvoudigen en openbaar te maken
Is het kunstwerk auteursrechtelijk beschermd, dan kan de maker hiervan (wettelijke uitzonderingen daargelaten) anderen verbieden om dit werk zonder zijn of haar toestemming te verveelvoudigen en/of verveelvoudigingen hiervan openbaar te maken.
We spreken van een ‘verveelvoudiging’ van een oorspronkelijk werk als de totaalindrukken van dat werk, ingegeven door de auteursrechtelijk beschermde trekken, dusdanig overeenstemmen met die van het afgeleide werk, dat het afgeleide werk niet als oorspronkelijk kan worden aangemerkt. Oftewel: namaak.
Wat kan je doen tegen een AI art generator?
Kijken we naar het eindproduct, de AI art, waarbij het afgeleide werk doorgaans het resultaat is van een combinatie van een groot aantal werken, dan zou het de bewijslast nog best een uitdaging kunnen meebrengen. Abstracte stijlen, trends en ideeën kunnen als zodanig namelijk niet via het auteursrecht gemonopoliseerd worden. De kunstenaar zal dus echt zijn concrete individuele werken met het AI werk moeten vergelijken. En dan is er nog de vraag: wie is er verantwoordelijk voor het werk dat willekeurig door een AI art generator tot stand wordt gebracht?
Sneller en eenvoudiger zou het zijn wanneer de exploitant van de AI art generator – zoals ik uit de hierboven aangehaalde stelling van de juristen van de auteurs afleid – voor het functioneren van deze software gebruik maakt van een databank aan (beschermde) kunstwerken van derden. Het laat zich immers goed voorstellen dat de exploitant bij de creatie van die databank (die niets anders is dan een verzameling van 1-op-1 kopieën) al handelingen verricht die kunnen worden aangemerkt als ‘verveelvoudiging’ van oorspronkelijke werken in de zin van de Auteurswet, waartegen de makers van laatstgenoemde werken (dan wel hun latere rechtsverkrijgers) een verbodsrecht kunnen uitoefenen.
Wij zien de ontwikkelingen op dit gebied met belangstelling tegemoet!
[1] L. Verhagen, “Kunstenaars starten rechtszaak: kunstmatige intelligentie maakt inbreuk op ons auteursrecht Volkskrant”, deVolkskrant, 16 januari 2023.
